Ondergewicht: oorzaken en hoe ermee om te gaan

Als het gewicht niet klopt - wat betekent ondergewicht en hoe herken je het?

In een tijd waarin vaak gesproken wordt over de obesitasepidemie en de gezondheidsrisico's van overgewicht, wordt ondergewicht vaak over het hoofd gezien. Toch kan ook dit net zo gevaarlijk zijn - en soms zelfs verraderlijker, omdat het zich achter een onopvallend uiterlijk verbergt en vaak maatschappelijk wordt gezien als het "ideaal van schoonheid". Maar hoe onderscheid je gezonde slankheid van ongezond ondergewicht? En waarom is het belangrijk deze grens te kennen?

Wat is ondergewicht en hoe bepaal je het?

Ondergewicht is een toestand waarbij het lichaamsgewicht van een persoon onder het niveau ligt dat als gezond wordt beschouwd, rekening houdend met hun lengte, geslacht en leeftijd. De meest voorkomende indicator voor een globale beoordeling is de BMI – Body Mass Index, oftewel de lichaamsmassa-index. De berekening is eenvoudig: het gewicht in kilogrammen wordt gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters. Het resultaat valt dan in een van de basiscategorieën:

• BMI onder 18,5 – ondergewicht
• 18,5–24,9 – normaal gewicht
• 25–29,9 – overgewicht
• 30 en meer – obesitas

Bijvoorbeeld, een persoon die 170 cm meet en 50 kg weegt, heeft een BMI van 17,3 – wat al op ondergewicht duidt. Deze eenvoudige ondergewichtstest met BMI is beschikbaar op vele online calculators en kan als eerste stap dienen. Het is echter belangrijk om te beseffen dat het geen perfect instrument is. Het houdt bijvoorbeeld geen rekening met de verdeling van spiermassa of lichaamsbouw. Daarom is het bij vermoedens aan te raden om de situatie te bespreken met een arts of voedingsspecialist.

Ondergewicht en de gezondheidsgevolgen

Terwijl overgewicht vaak zelf op een probleem wijst – door gewrichtspijn, kortademigheid, hoge bloeddruk – kan ondergewicht in het begin onopvallend lijken. Mensen met ondergewicht kunnen zich goed voelen, zelfs sportief actief zijn. Het probleem ontstaat echter wanneer het lage gewicht gepaard gaat met vermoeidheid, een verzwakt immuunsysteem, haaruitval of menstruatiestoornissen bij vrouwen.

Bij langdurig ondergewicht begint het lichaam zijn tol te eisen. Er is verlies van spiermassa, de stofwisseling vertraagt en de weerstand tegen infecties neemt af. Bij kinderen en adolescenten kan ondergewicht groei en ontwikkeling vertragen. Bij oudere personen verhoogt het het risico op vallen, osteoporose en een algemene verslechtering van de levenskwaliteit. Artsen wijzen ook vaak op de samenhang tussen ondergewicht en psychische problemen – zoals angst, depressie of eetstoornissen.

Een specifiek voorbeeld is het verhaal van een jonge studente die na een verhuizing naar het buitenland vanwege stress begon maaltijden over te slaan. Aanvankelijk werd haar gewichtsverlies door de omgeving geprezen – ze zag er "fit" uit. Pas toen ze begon flauw te vallen en niet meer menstrueerde, kwam aan het licht dat haar BMI onder de 16 was gezakt. Het was nodig dat artsen en psychotherapeuten ingrepen om haar weer in balans te brengen.

Waarom ontstaat ondergewicht? De oorzaken liggen niet alleen in eten

Ondergewicht is zeker niet alleen een kwestie van te weinig eten – hoewel dat op het eerste gezicht wel zo lijkt. Natuurlijk, bij sommige mensen is onvoldoende voedselinname de belangrijkste oorzaak – of het nu gaat om het opzettelijk beperken van calorieën om te diëten, of situaties waarin ze door omstandigheden niet aan eten toekomen. Er kan een gebrek aan eetlust, tijd, energie of zelfs geld zijn. Maar dat is lang niet het hele verhaal. Sommige mensen verbranden veel meer dan ze zich realiseren – verhoogde energie-uitgave is namelijk niet alleen voorbehouden aan topsporters.

Het geldt ook voor mensen die ergens op een bouwplaats zwoegen of de hele dag rondrennen op een nachtdienst in een ziekenhuis. En dan zijn er gezondheidsproblemen – sommige ziekten hebben letterlijk "gewicht" als gevolg – of het nu gaat om auto-immuunziekten zoals coeliakie, schildklierafwijkingen, de ziekte van Crohn, diabetes type 1 of bijvoorbeeld kanker. En wat dacht je van de psyche – die kan met eetlust (en het gebrek daaraan) flink in de war brengen: stress, angst, depressie of eetstoornissen zoals anorexia of boulimia, laten vaak niet alleen interne chaos, maar ook dalende cijfers op de weegschaal achter.

En we mogen medicijnen niet vergeten – er zijn groepen medicaties die de eetlust kunnen beïnvloeden, de spijsvertering kunnen vertragen of de opname van belangrijke stoffen kunnen verstoren. Dus als iemand kampt met ondergewicht, is het zeker niet alleen een kwestie van de koelkast leegmaken – de oorzaken kunnen talrijk zijn en zich vaak verbergen waar men ze niet zou verwachten.

Het is dus duidelijk dat de oorzaak van ondergewicht niet altijd eenvoudig is en soms een complexe diagnose vereist. Als de BMI langdurig onder de 18,5 blijft, is het tijd om alert te zijn, zelfs als iemand zich verder goed voelt.

Ondergewicht vs. overgewicht

Interessant is dat ondergewicht en overgewicht meer gemeen hebben dan op het eerste gezicht lijkt. Beide extremen vertegenwoordigen een afwijking van het ideale gewicht en beide kunnen ernstige gezondheidsgevolgen hebben. In beide gevallen zijn preventie, vroege herkenning en aanpak belangrijk. En juist hier speelt bewustwording en begrip van eigen lichaamsbehoeften een cruciale rol.

Terwijl de maatschappelijke druk vaak dringt naar slankheid tot extreme dunheid, laat de realiteit zien dat gezond gewicht individueel is. De ene persoon kan zich geweldig voelen met een BMI van 22, terwijl een ander iets meer op de botten nodig heeft om in balans te zijn. Het is belangrijk om niet alleen naar cijfers te kijken, maar ook naar de signalen van het lichaam – vermoeidheid, stemmingen, spijsvertering of slaap.

En dat geldt ook andersom – mensen die de grens van overgewicht overschrijden, hoeven niet meteen in paniek te raken. BMI is een indicator, geen vonnis. Veel belangrijker dan een tabel is de algehele levensstijl – voeding, beweging, slaap, stressbelasting en mentale gezondheid.

Hoe gezond aankomen? Het gaat niet alleen om een calorisch overschot

Als iemand zich in de ondergewichtzone bevindt en zijn situatie wil verbeteren, is het niet voldoende om alleen "meer te eten". Het is belangrijk om slim en evenwichtig te eten. De focus moet liggen op kwalitatief hoogwaardige en voedingsrijke voedingsmiddelen, niet op lege calorieën. Wat betekent dit in de praktijk?

• Verhoog de inname van gezonde vetten – zoals noten, zaden, avocado, olijfolie of vette vis.
• Vul aan met complexe koolhydraten – volkorenbrood, quinoa, aardappelen, zoete aardappelen, havermout.
• Ondersteun de eiwitinname – peulvruchten, tofu, eieren, Griekse yoghurt, eventueel voedingssupplementen.
• Eet regelmatig en met plezier – vermijd lange perioden van vasten, leer eenvoudige en smakelijke maaltijden bereiden.

Het is ook aan te raden om lichte krachttraining op te nemen, wat helpt bij het opbouwen van spiermassa. En vooral – werk aan de relatie met het lichaam. Vaak gaat ondervoeding gepaard met een negatief zelfbeeld, met het gevoel dat iemand "niet goed genoeg" is. Toch zijn zelfliefde en gevoeligheid voor het eigen lichaam juist cruciaal voor herstel.

"Het lichaam is geen esthetisch object, maar een instrument dat ons door het leven draagt. Het verdient zorg, geen oordeel," herinnert psychologe en therapeute Jana Malíková in een interview voor het tijdschrift Respekt.

In een wereld waarin het schoonheidsideaal met elk seizoen verandert, is het belangrijk om de eigen balans te vinden. Of iemand nu overgewicht of ondergewicht behandelt, de eerste stap leidt altijd naar het begrijpen van de verbanden – tussen het lichaam, de geest en de omgeving waarin we leven.

Gelukkig zijn er tegenwoordig veel hulpmiddelen om je gewicht te volgen en te beheren – van eenvoudige BMI-berekeningen tot ondergewichtstests en voedingsanalyses tot professionele hulp. Of je nu begint bij de spiegel, op de weegschaal of in je gevoelens – elke stap naar een gezond lichaam is een stap in de goede richting.