Misselijkheid komt vaak voor, maar wat veroorzaakt het eigenlijk?

Wanneer je je ziek voelt, maar niet overgeeft - wat veroorzaakt misselijkheid zonder overgeven?

Misselijkheid is een van de meest onaangename lichamelijke gevoelens waarmee een persoon te maken kan krijgen. Het gevoel dat je maag omdraait, hoewel je feitelijk niet overgeeft, kan uitputtend, stressvol en soms verwarrend zijn. Of het nu een kortdurende toestand is of een terugkerend probleem, misselijkheid zonder daadwerkelijk overgeven heeft veel mogelijke oorzaken – van psychische en hormonale tot spijsverteringsproblemen.

In de samenleving wordt vaak automatisch aangenomen dat als iemand zich misselijk voelt, ze zwanger zijn, dronken zijn of een maagvirus hebben. De realiteit is echter veel diverser. Het gevoel misselijk te zijn zonder overgeven kan een signaal zijn van verschillende lichamelijke en geestelijke ongemakken – sommige zijn onschuldig, andere vereisen medische aandacht.

Wanneer de maag protesteert, maar nog steeds "volhoudt"

Veel mensen ervaren misselijkheid die nooit overgaat in daadwerkelijk overgeven. Deze toestand wordt vaak beschreven als een vreemd drukgevoel in de maag, kriebelen in de keel, of een onaangenaam "opgeblazen" gevoel in de buik. Het kan optreden na het eten, tijdens het autorijden, in stressvolle periodes of zelfs zonder duidelijke reden. Overgeven wordt door het lichaam gezien als een verdedigingsmechanisme – het verwijderen van een schadelijke stof of overtollige druk. Als dit echter niet gebeurt, kan het gaan om een complexere interactie tussen de hersenen, spijsvertering en het zenuwstelsel.

Een van de veelvoorkomende boosdoeners is functionele dyspepsie – chronische spijsverteringsproblemen zonder duidelijke oorzaak. Deze aandoening treft tot 20% van de bevolking en symptomen zijn onder andere misselijkheid zonder overgeven. Een andere veelvoorkomende oorzaak is gastro-oesofageale refluxziekte, waarbij maagzuur terugvloeit in de slokdarm en brandend maagzuur, druk op de borst en juist het gevoel van misselijkheid veroorzaakt. Interessant is dat deze symptomen kunnen verergeren wanneer men ligt of na een zware maaltijd – meestal 's avonds.

Bij sommige mensen kan misselijkheid ook worden veroorzaakt door een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie). Dit is goed bekend bij bijvoorbeeld degenen die strenge diëten volgen of maaltijden overslaan. Het lichaam vraagt dan om energie en signaleert dit op deze manier. Een kleine snack met eiwitten of complexe koolhydraten kan helpen.

Misselijkheid en emoties

Niet iedereen beseft hoe sterk de psychologie is verbonden met het spijsverteringssysteem. Het zenuwstelsel in de buik, soms "tweede brein" genoemd, bevat miljoenen zenuwuiteinden en produceert een aantal neurotransmitters, zoals serotonine. Stress, angst of zelfs onderdrukte verdriet kunnen daarom een directe impact op de maag hebben en het gevoel van misselijkheid veroorzaken, zelfs als het nooit tot overgeven komt.

Een typisch voorbeeld is de situatie voor een examen of belangrijke vergadering. De maag "samentrekt", men heeft koude zweet, beven en versnelde ademhaling. In sommige gevallen echter blijft dit stressmodel op lange termijn bestaan – bij mensen die lijden aan een gegeneraliseerde angststoornis, paniekaanvallen of posttraumatische stress. Chronische misselijkheid kan dan een van de belangrijkste uitingen zijn van psychische belasting, die professionele hulp vereist.

Interessant is dat sommige studies een verband suggereren tussen depressie en frequente maagproblemen, inclusief het gevoel van misselijkheid. De hersenen en darmen zijn meer verbonden dan de meeste mensen denken. Het is daarom niet ongebruikelijk dat psychische onrust zich juist via de spijsvertering uitdrukt.

Wanneer de maag reageert op nieuw leven

Een van de meest voorkomende associaties met misselijkheid is zwangerschap – en dat is niet verwonderlijk. Bij vrouwen in de eerste weken van de zwangerschap is het gevoel van misselijkheid zonder overgeven heel gebruikelijk. In sommige gevallen gaat het om de zogenaamde ochtendmisselijkheid, die echter op elk moment van de dag kan voorkomen. Deze symptomen verschijnen vooral in het eerste trimester en houden verband met een snelle toename van hormonen – met name hCG (humaan choriongonadotrofine) en oestrogeen.

Voor sommige vrouwen is zwangerschapsmisselijkheid eerder een vervelende ongemak die na enkele weken verdwijnt. Bij anderen kan het langer aanhouden of verergeren bij bepaalde geuren, voedingsmiddelen of zelfs bij autorijden. Het is belangrijk op te merken dat niet elke vrouw tijdens de zwangerschap daadwerkelijk overgeeft – veel van hen ervaren alleen een knagend gevoel in de maag, druk in de buik of opvliegers van misselijkheid zonder dat dit leidt tot braken.

Bijvoorbeeld, Klára, 29 jaar, beschrijft haar eerste weken van de zwangerschap als volgt: "Elke ochtend werd ik wakker met een katerachtig gevoel. Maar ik heb nooit overgegeven. Alleen mijn maag voelde alsof hij op zee was. Het hielp om een paar koekjes te eten direct na het ontwaken."

Deze aanpak – iets kleins eten voordat je opstaat – wordt ook door veel gynaecologen aanbevolen. Kleine maaltijden gedurende de dag, voldoende vloeistoffen en het vermijden van triggers (zoals sterke parfums of gefrituurd voedsel) kunnen de symptomen aanzienlijk verlichten.

Misselijkheid als symptoom van intolerantie of allergie

Een andere oorzaak, waarvan steeds meer mensen zich tegenwoordig bewust zijn, kan voedselintolerantie of allergie zijn. Het gaat niet alleen om bekende lactose-intolerantie of coeliakie, maar ook om minder voor de hand liggende reacties op voedingsmiddelen die rijk zijn aan histamine, gluten of alcohol. Bij sommige mensen kan milde misselijkheid optreden na de consumptie van bepaalde voedingsmiddelen, zonder dat dit tot overgeven leidt. Het vermoeden van voedselintolerantie is het beste te bespreken met een arts en mogelijk een eliminatiedieet of laboratoriumtests te ondergaan.

Interessant is dat ook een overmaat aan cafeïne, vooral op een lege maag, misselijkheid zonder overgeven kan veroorzaken. Evenzo zijn sommige vitamines – typisch ijzer – bekend om hun irriterende werking op de maag. Als iemand opmerkt dat hij zich slecht voelt na een bepaalde tablet of drankje, kan dit een relatief eenvoudig op te lossen probleem zijn.

Wat kan helpen bij misselijkheid zonder overgeven?

Ten eerste is het belangrijk om mogelijke triggers te begrijpen en te proberen ze te vermijden. Als misselijkheid optreedt na een bepaald voedsel, situatie of op een bepaald moment van de dag, is het goed om een eenvoudig dagboek bij te houden: wat er werd gegeten, hoe de dag verliep, welke emoties werden ervaren. Vaak kunnen er op deze manier patronen worden gevonden.

Van natuurlijke methoden grijpen mensen meestal naar gember, of het nu in de vorm van thee, snoep of capsules is. Gember heeft een gunstige invloed op de maag en vermindert misselijkheid – zelfs bij zwangere vrouwen. Een goed hulpmiddel kan ook pepermunt zijn, die het spijsverteringskanaal kalmeert en spanning loslaat. Vooral bij psychogene oorzaken kunnen technieken zoals diepe ademhaling, meditatie, yoga of aromatherapie helpen.

In sommige gevallen is een bezoek aan een arts echter op zijn plaats – als misselijkheid langer dan een paar dagen aanhoudt, gepaard gaat met ernstige vermoeidheid, buikpijn, gewichtsverlies of andere atypische symptomen. Misselijkheid zonder overgeven moet niet worden onderschat, vooral niet als het de kwaliteit van leven verstoort.

Misschien juist omdat het gaat om een "onzichtbaar" symptoom, dat vaak niet eenvoudig kan worden verklaard of aangetoond, wordt misselijkheid zonder overgeven over het hoofd gezien. Maar zoals de auteur Susan Sontag zei: "Ziekte is de donkere nacht van de ziel – iedereen gaat er wel eens doorheen." En als die nacht komt in de vorm van een aanhoudend gevoel van misselijkheid, verdient het begrip, zorg en aandacht.